Rüçhan Hakkı Nedir, Nasıl Kullanılır?

Şirketler sermaye artırımı yoluna gittiklerinde, mevcut ortakların haklarını korumak amacıyla bazı hukuki ve finansal mekanizmalar devreye girer. Bu mekanizmalar arasında en dikkat çekenlerden biri de rüçhan hakkıdır. Ortaklık yapısının korunması, yeni payların takibi ve bu işlemlerin muhasebeleştirilmesi, hem yasal uyumluluk hem de finansal denge açısından önemli rol oynar. Bu noktada, Uyumsoft’un ERP programı Finans ve Muhasebe modülleri, sermaye artırımı ve rüçhan hakkı kullanım süreçlerinin dijital ortamda doğru, şeffaf ve entegre şekilde yönetilmesine olanak tanır. Peki, rüçhan hakkı nedir, ne işe yarar ve yatırımcılar bu haktan nasıl faydalanabilir? 

Rüçhan Hakkı Nedir? 

Sermaye artırımı sırasında, anonim şirketlerde hissedarların yeni payları öncelikli olarak satın alma hakkı bulunmaktadır ve bu hak rüçhan hakkı olarak bilinir. Bu hak sayesinde ortaklar, şirketteki pay oranlarını koruma fırsatı bulur. Türk Ticaret Kanunu’nun 461. maddesi ile düzenlenen bu hak, hem şirket içi dengeyi hem de ortakların yatırım değerini korumayı hedefler. Rüçhan hakkı, genellikle şirketlerin sermaye artırımı konusundaki kararlarında devreye girer. Bu konuya dair detaylı bilgiler için “Anonim Şirket Nedir? Nasıl Kurulur?” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz. 

Rüçhan Nedir? 

Rüçhan; bir konuda öncelik hakkıdır. Şirket bağlamında değerlendirildiğinde rüçhan hakkı, anonim ortaklıklarda sermaye artırımı yapılırken mevcut hissedarlara, çıkarılan yeni payları öncelikli satın alma imkanı sağlayan bir haktır. Bu hak sayesinde ortaklar, şirketteki pay oranlarını koruyabilir ve sahiplik yapısının dışarıdan gelen yatırımcılarla seyrelmesini engelleyebilir.

Rüçhan Türleri Nelerdir?

Rüçhan hakkı uygulamada farklı türlerde karşımıza çıkabilir. Şirketin karakteristiği ve sermaye artırımı sürecinin detayları, rüçhan hakkı türlerini etkiler.

• Pay (Hisse) Rüçhan Hakkı

En yaygın türdür. Yeni payların ihraç edildiği sermaye artırım süreçlerinde, mevcut ortaklara bu payları ilk alma hakkı verilir.

• İmtiyazlı Rüçhan Hakkı

Bazı pay gruplarına tanınan öncelikli alım hakkıdır. Örneğin A grubu pay sahiplerinin, B grubuna göre daha erken veya daha fazla hisse alma hakkı olabilir.

• Borsa Üzerinden Rüçhan Hakkı (Kuponlu Hak)

Halka açık şirketlerde, kullanılmayan rüçhan hakları borsada kupon olarak işlem görebilir. Bu kuponlar alınıp satılabilir, böylece ikinci el piyasa oluşur.

• Yazılı Bildirimle Kullanılan Rüçhan Hakkı

Şirket ortakları, rüçhan hakkını kullanmak için şirkete yazılı beyan ile başvurur. Bu genellikle halka açık olmayan özel şirketlerde uygulanır.

Bu türler arasında en yaygın olanı pay sahipliğine dayalı klasik rüçhan hakkıdır. Ancak şirketin yapısı ve payların özellikleri, uygulama biçimini etkileyebilir.

Rüçhan Hakkı Ne İşe Yarar?

Rüçhan hakkının en temel işlevi, mevcut ortakların hisselerinin seyrelmesini önlemektir. Şirketler yeni pay ihracı ile sermayelerini artırdığında, bu paylar doğrudan üçüncü kişilere satılırsa mevcut ortakların şirketteki sahiplik oranı azalır. 

Rüçhan hakkını kullanarak ortaklar, yeni paylardan alım yapabilir ve böylece hisselerinin seyreltmesini önleyebilir. Yatırımcı haklarının korunması ve sermaye yapısının istikrarı, özellikle halka açık şirketlerde rüçhan hakkının önemini artırır.

Rüçhan Hakkı Nasıl Kullanılır?

Rüçhan hakkı kullanımı belirli bir süre ile sınırlıdır. Şirket, sermaye artırımı kararı aldıktan sonra Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) veya ticaret sicil gazetesi aracılığıyla rüçhan hakkı kullanım süresini ve koşullarını duyurur.

Yatırımcı, bu süre içinde;

• Pay alımını yapmak istediğini beyan eder,

• Belirlenen bedeli ödeyerek yeni payları satın alır.

Rüçhan hakları kullanılmadığında, bu haklar borsada kupon olarak satılabilir hale gelir. Böylece hak sahipleri bu hakkı devredebilir.

Peki rüçhan hakkı nasıl alınır? Yatırımcıların, şirketin duyurduğu süre içinde belirlenen bedeli ödeyerek yeni pay talebinde bulunması gerekir. Bu tür hak kullanımları, genellikle aracı kuruluşların devreye girmesiyle hayata geçirilir.

Rüçhan Hakkı Kullanım Süreci Adımları

Rüçhan hakkı, yatırımcıların sahip oldukları pay oranını koruyabilmesi için belirli aşamalardan oluşan, zamana bağlı ve dikkatle takip edilmesi gereken bir süreçtir. Sermaye artırımı kararıyla başlayan bu süreçte; şirketin bilgilendirme yükümlülüğü, yatırımcının hak kullanım süresi içinde aksiyon alması ve finansal işlemlerin doğru şekilde yürütülmesi büyük önem taşır. Aşağıda bu sürecin aşamalarını sırasıyla inceleyebilirsiniz:

Sermaye Artırımı Kararı
Şirketin genel kurulu, sermaye artırımına karar verir ve yeni hisse senetleri ihraç eder.

Bildirim Süreci
Kararın ardından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) veya ticaret sicil gazetesi aracılığıyla yatırımcılara duyuru yapılır.

Hak Kullanım Süresi
Belirlenen süre, çoğunlukla 15 ile 30 gün arasında olup bu dönem içinde yatırımcıların haklarını kullanması beklenir.

Ödeme ve Talep
Yatırımcı, yeni paylara ilişkin belirlenen bedeli öder ve resmi başvurusunu yapar.

Kullanılmayan Hakların Satışı
Süre sonunda kullanılmayan rüçhan hakları borsada işlem görerek diğer yatırımcılara devredilebilir.

Rüçhan Hakkının Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?

Sermaye artırımında mevcut hissedarlara tanınan rüçhan hakkı, yatırımcılara belirgin avantajlar sağlar. Bu hak sayesinde hem mevcut paylar korunabilir hem de yeni yatırım fırsatları doğabilir. Rüçhan hakkının başlıca avantajları şunlardır:

Pay Oranı Koruma İmkanı 

Ortaklar, yeni ihraç edilen payları satın alarak şirketteki sahiplik oranlarını sabit tutabilir ve etkilerini kaybetmeden ortaklıklarını sürdürebilir. Bu, özellikle büyük hissedarlar için karar alma süreçlerinde aktif kalabilmek açısından önemlidir.

Uygun Fiyatla Yatırım
Yatırımcılara tanınan rüçhan hakkı çerçevesinde ihraç edilen paylar, çoğunlukla piyasa fiyatının altında belirlenmiş bir tutardan satışa sunulur. Bu durum, yatırımcıya mevcut fiyatlardan daha düşük maliyetle hisse alımı yapma ve potansiyel kâr elde etme fırsatı sunar.

Gelir Elde Etme Şansı
Eğer yatırımcılar bu haktan faydalanmazsa, haklarını borsa üzerinden devrederek gelir elde edebilirler. Böylece hak kullanılmasa bile maddi bir kayıp yerine kazanç sağlama olanağı doğar.

Her yatırım aracında olduğu gibi, rüçhan hakkının da dikkat edilmesi gereken bazı riskleri ve sınırlamaları bulunur. Bu hak doğru zamanda ve koşullarda kullanılmadığında yatırımcı açısından dezavantaja dönüşebilir. 

Rüçhan hakkının dezavantajları ise şöyle sıralanabilir:

Ek Finansman Gerekir
Yeni payları satın almak isteyen yatırımcının, mevcut sermayesine ek olarak belirli bir miktar ödeme yapması gerekir. Bu durum özellikle kısa vadede nakit akışı sınırlı olan yatırımcılar için ek yük oluşturabilir.

Zaman Sınırlıdır
İlgili açıklamanın ardından, rüçhan hakkının kullanımı çoğunlukla 15-30 günlük bir zaman dilimiyle sınırlıdır. Kullanılmayan rüçhan hakları, süre sonunda geçersiz sayılır ya da borsada satılmak üzere piyasaya sunulur. Yatırımcının süreci zamanında takip etmesi gerekir.

Fiyat Riski Vardır
Hisse alımı sonrası piyasa koşullarının etkisiyle fiyatlarda azalma meydana gelebilir. Bu da yatırımcının yeni aldığı paylar üzerinden zarar etme riskini beraberinde getirir.

Uyumsoft ile Finansal Süreçlerinizi Etkin Yönetin

Rüçhan hakkı gibi sermaye işlemlerinin doğru ve zamanında yürütülmesi, şirketlerin finansal yapısı için kritik öneme sahiptir. Liox ERP Finans ve Muhasebe modülleri, bu süreçleri mevzuata uygun şekilde dijitalleştirerek şirketlere güvenli, hızlı ve entegre bir yönetim imkanı sunar. Siz de Uyumsoft’un ERP programı Liox ERP ile finansal süreçlerinizi tek noktadan etkin bir şekilde yönetin.